Chyba każdemu, kto choć przez chwilę znalazł się w centrum Żyrardowa, rzuca się w oczy odmienność tego miasta na tle innych na Mazowszu. Zabudowa z czerwonej cegły, powstała na przełomie XIX/XX wieku, przywodzi raczej na myśl miasta poniemieckie na Ziemiach Zachodnich. Z kolei zabytkowe budynki pofabryczne, pozostałe po przemyśle lniarskim, nasuwają skojarzenia z obrazami XIX-wiecznych łódzkich fabryk włókienniczych, jakie znamy z „Ziemi obiecanej”.
Podczas gdy jednak łódzkie pałace z początków epoki przemysłowej i narodzin kapitalizmu są świadectwem ogromnych kontrastów społecznych i majątkowych, Żyrardów jest urbanistycznym przykładem bardziej „prospołecznego” i racjonalistycznego ducha. Miasto powstało jako osada fabryczna i było jednym z przykładów powstających w tym czasie w Europie „idealnych osiedli robotniczych”. Projektowano je tak, aby zaspokajać wszelkie potrzeby mieszkańców.
Podobną do Żyrardowa, również wizualnie, realizacją tego typu „kolonii robotniczej” jest zabytkowe osiedle górnicze Nikiszowiec w Katowicach. Oba te projekty urbanistyczne miały charakter „patronacki” – zbudowane zostały przez pracodawcę specjalnie dla swoich pracowników, aby związać ich silniejszymi więzami z zakładem pracy.
Murowana osada robotnicza
Układ urbanistyczny Żyrardowa z przełomu XIX/XX wieku w znakomitej większości zachował się do dzisiaj, a różnorodne budynki z czerwonej cegły tworzą specyficzny klimat centrum miasta. Dawne hale fabryczne po części zostały zrewitalizowane i zaadaptowane na lofty i lokale usługowo-handlowe. Nawet banalne zakupy w żyrardowskim markecie sieci Carrefour położonym w centrum mają więc swój urok.
Dawne domy dzielnicy robotniczej nadal zachowały funkcję mieszkalną i nieodmiennie mają piętrowe drewniane komórki, opatrzone galeryjkami i zewnętrznymi schodkami. W eleganckich niegdyś willach dyrektorów fabryki są dziś mieszkania komunalne, budynki przyciągają wzrok i budzą ciekawość, szkoda tylko, że nie zachowały się dawne ogrody. Szkoły, szpital, dawna ochronka i dawny przytułek, Dom Ludowy i Resursa – te budynki użyteczności publicznej do dziś pełnią te same lub podobne funkcje.
Wielbicieli neogotyckich kościołów ucieszy zapewne informacja, że główny i najbardziej strzelisty kościół żyrardowski zlokalizowany przy Placu Jana Pawła II (dawniej Plac Wolności) wzorowany jest na słynnej gotyckiej Katedrze w Kolonii. Koniecznie odwiedzić trzeba również pomniejszy neogotycki kościół przy ul. Kościelnej (pierwszy w mieście), aby obejrzeć nietypowe drewniane wnętrze i bardzo ładną kolorystykę.
Piękno Parku Miejskiego
Na zupełnie wyjątkową uwagę zasługuje rozległy i piękny, krajobrazowy Park Miejski, oddzielony tylko ulicą od budynków fabrycznych. Założony został w XIX wieku, pierwotnie jako ogród przynależny do willi właściciela żyrardowskiej fabryki i twórcy całego założenia urbanistycznego, Karola Dittricha Rozległość parku, wspaniałe okazy starodrzewu, rzeczka, stawy, kameralny i ocieniony plac zabaw dają możliwość miłego relaksu niemal w samym centrum miasta.
Jak się okazuje park bywa również miejscem spacerów egzotycznych zwierząt, których niespodziewane pojawienie się w rodzimym krajobrazie stanowi duże zaskoczenie. Na niedzielne przechadzki po parku wyprowadzana jest przemiła wielbłądzica Nel, rezydująca na co dzień w Muzeum Lniarstwa. W tamtejszej Zagrodzie Industrialnej dzieci mogą bezpiecznie pobawić się z przyjaznymi zwierzętami.
Wstępny research
Zanim zaplanujemy sobie trasę oglądania żyrardowskich zabytków i atrakcji, warto najpierw o nich trochę poczytać. Szczegółowe i bardzo ciekawie opracowane informacje znajdują się na stronach Urzędu Miasta: www.zyrardow.pl, w zakładkach: Turystyka, Zabytki, Park Miejski im.K. A. Dittricha, Muzeum Mazowsza Zachodniego, Resursa, Muzeum Lniarstwa.
Tekst i foto: (PS)
Comments are closed.